Tarihi Yapılarda Mimari Aydınlatma Tasarımı Süreci

Son dönemde artan talep üzerine daha yakından çalışma fırsatı bulduğumuz tarihi yapıların aydınlatılması konusunda yaptığımız araştırmalarda gördük ki ulaşabildiğimiz yerli kaynaklar / bilgiler yoğunlukla akademik perspektifle ele alınmış ve pratik uygulamalarda karşılaşılabilecek zorluklar hakkında çözümler sunulmamakta. Bu yazı söz konusu çalışmalara katkı yapmayı amaçlamaktadır.

Türkiye’de mimari aydınlatma tasarımı geniş kitlelerce bilinen bir çalışma alanı olmamakla beraber bu alanda faaliyet gösteren ben ve benim gibi mimari aydınlatma tasarımcısı arkadaşlarımın tarihi yapılar anlamında üzerinde çalışılacak malzeme bulma konusunda yurtdışı meslektaşlarımıza kıyasla çok daha şanslı olduğumuz bir gerçek. Ülkemizin hemen tamamı bir aydınlatma tasarımcısı gözüyle adeta büyük bir oyun alanı. Bununla beraber üzülerek belirtmeliyim ki son birkaç yıl öncesine kadar gerek şehir hayatının önemli görsel konfor öğelerinden biri olan gerekse turizm açısından büyük beklenti içinde olduğumuz bu tarihi güzelliklere hak ettiği ilgi yeterince gösterilmemiş. İyi haber ise bu durumun son yıllarda hızla değişiyor olması. Yine de almamız gereken çok yol, aşılması gereken çok bürokratik engel var.

Tarihi yapıların mimari aydınlatma tasarımı ile ilgili muhatabınız bir kamu kurumu (belediyeler,belediye iştirakleri vb.) oluyor.Bu da bildiğinizin ötesinde bir dünya ve o dünyanın kendine has kuralları demek. Süreci şöyle özetleyebiliriz:

1. Öncelikle bir ihale süreci var. Bu konudaki uzmanlığınızı (referanslar, iş bitirme belgeleri vb.) belgeledikten sonra ihale daveti alıyorsunuz. Sektörel pratiğimizden farklı olarak bu aşamada eserle ilgili hayal ettiğiniz tasarımın ana hatları sizden talep ediliyor ki bu gerçekten sıkıntılı ve yorucu bir süreç. İhaleyi alamamanız halinde fikrinizin kullanılmayacağına dair bir garanti verilmemesi ise giderilmesi gereken önemli bir eksik.

2. Tebrikler , ihaleyi kazandınız. Çalışmaya başlamadan önce aralarında tarih profesörlerinin, mimari sanat tarihçilerinin, şehir planlamacılarının da aralarında bulunduğu bir grup danışmandan destek almanız bu uzun süreçte size çok yardımcı olacaktır. Aydınlatmak istediğiniz yapının tarihçesini, mimari özeliklerini, renövasyon geçirmişse orijinal halini, şehir kimliğindeki önemini bilmeden yapacağınız çalışmanın sonuçları tatminkâr olmayacaktır. Bu sebeple danışman kurulunuzun doğru isimlerden oluşması oldukça önemli.

Ön hesaplama çalışmalarından bir örnek.

3. Elde ettiğiniz bilgiler ışığında mesleki yeterliliğiniz oranında yaptığınız çalışmayı (arada sıkça -ilgili birimlerle- kaydettiğiniz aşamalar hakkında bilgilendirme toplantıları yaparak) tamamlıyorsunuz. Ulaştığınız sonuçlarının doğruluğunu test etmek amacıyla birlikte çalıştığınız kamu biriminin de desteğiyle çeşitli üretici firmalardan elde ettiğiniz numune armatürlerle sahada uygulama testleri (mock up) yaparak sonuçlarınızı kontrol ediyorsunuz. Özellikle dış aydınlatma,cephe aydınlatması, peyzaj aydınlatması gibi çalışmalarınızda bu uygulamayı yapmanızı şiddetle öneririm , zira yıllardır bu alanda çalışan biri olsam da hala masa başında elde ettiğim sonuçlardan çok farklı sonuçlarla karşılaşabiliyorum.

4. Teknik olarak uygulama süpervizörlüğü dışında işinizi bitirdiniz.Ancak bu aşamadan sonra ihale şartnamesinde belirtilen ve çok uzun zamanınızı
alacak belgelemeler,raporlamalar ve çizimlerle
uğraşmalısınız. Örneğin son çalışmalarımızdan biri olan “Sultanahmet Meydanı ve Çevresindeki Tarihi Eserlerin Mimari Aydınlatma Tasarımı İşi”nde yaklaşık 500 sayfalık doküman hazırladık. Eserin tarihçesi,mimari özellikleri, bu eserin mimari aydınlatmasında dikkat edilmesi gereken hususlar,tasarımın yaklaşımı,malzeme,uygulama ve aydınlatma analizleri,eser aydınlatmasının çevredeki diğer eser aydınlatmalarına ve kentin ışık kimliğine uyumu (bu en son konu hakkında daha bilgilendirici bir yazıyı yakın zamanda kaleme alacağım, o zaman kadar http://mimariaydinlatmatasarimi.blogspot.com/ isimli bloğumdaki “master plan konusu” başlıklı yazıya göz atabilirsiniz.) gibi pek çok konuda ve her eser için ayrı olmak kaydıyla bu dokümanları hazırlamalısınız. Bu dokümantasyonla beraber kullanmayı düşündüğünüz armatürlere çekilmesi gereken kabloların nereden güç alacağı, armatür pano arası güzergahlar, varsa tarihi esere uygulamayı düşündüğünüz yalıtım malzemesi,montaj yatağı gibi elemanların teknik katalog bilgilerinin de dahil olduğu çizimler,kesitler ve ek belgeleri de dosyaya dahil etmelisiniz.

Alman Çeşmesine ait bu kesit çizimi 1899 tarihli.

5. Anıtlar Kurulu yapılan tüm çalışmaların onayı alacağınız kurum. Ne yazık ki Anıtlar Kurulunda bizim disiplinize yakın bir bilirkişi bulunmamakta. Anladığım kadarıyla kurul daha çok yapılacak çalışmanın tarihi esere bir zarar vermemesi konusunda hassasiyet gösteriyor. Anıtlar Kurulu’ndan geçemezseniz geçecek şekilde çalışmalarınızı revize etmeniz ve tekrar kurula girmeniz gerekecektir. Bu nokta da yine bir örnek vermek isterim. Alman Çeşmesi’nin aydınlatma tasımını yaparken kubbenin iç kısmındaki altın varaklı bölümün aydınlatılması bizim yaklaşımımızın ana unsurların biriydi. Çeşmenin içine elektrik kablosu çekebilsek tek bir armatürle altın varaklı iç tavanı aşağıdan yukarıya aydınlatarak hedefimize ulaşabilecektik, ancak iç kısma kablo çekilmesine izin vermiyordu kurul. Uzun araştırmalar sonunda (takdir edersiniz ki bu eserlerin çoğunda güncel bir mimari plan bulunmamakta) yanda resmini göreceğiniz belgeye ulaştık. Gördük ki eserin çeşme olarak kullanıldığı zamanlardan kalma ama günümüzde aktif olmayan bir boru hattı çeşmenin hazne bölümüne içten giriş yapıyor. Dıştan yapılan 

kazılarda bu hatta ulaştık ve elektrik kablosunu bu hattın içinden yürüterek istediğimiz noktaya elektrik getirmeyi başardık.

6. Projeniz Anıtlar Kurulundan onay aldıktan sonra uygulama aşaması başlayana kadar başka bir çalışma yapmanıza gerek kalmıyor. Proje onayıyla uygulamanın başlaması arasında geçen yaklaşık 6 aylık zamanda uygulama firmasının ihale ile tespiti, altyapı çalışmaları (kazma, kablolama ve döşeme işlemleri) mimari aydınlatma tasarımı firmasın verdiği alternatifli malzeme şartnamesi ışığında uygulama ihalesini alan firmanın malzeme tedariği işleri yapılıyor.

7. Son aşamada proje mükellefi olarak montaj çalışmalarının başında olup tedariği yapılan malzemenin yeterliliğinin kontrolünü yapmak ve armatür montajlarının uygunluğunu, armatür yönlendirmelerinin doğruluğunu onaylamak yine sizin sorumluluğunuzda olan görevler.

Ülkemizde aydınlatılmayı bekleyen çok sayıda tarihi yapı var. Kabul etmeliyiz ki bu süreç bu eserlerin artan oranda aydınlatılmasının önündeki en büyük engel. Sektörde daha çok eğitimli iş gücünün yaratılması, bu konuda uzmanlaşmış tasarım ofislerinin yaygınlaşması, malzeme satışındaki ranttan bağımsız olarak üreticilerin bu ortak değerlerimizle ilgilenmeleri ve kamu kuruluşlarının çoğalmasını umduğumuz projeleri sayesinde -orta vadede- gün ışığında olduğu kadar gece de güzel görünen şehirlere sahip olabileceğimizi düşünüyorum.